Buurtbewoner en voormalig stadsdeelbestuurder Ruud Grondel voerde een groep wandelaars langs de uitingen van de sociale geschiedenis van de Staatsliedenbuurt, de Jordaan en de Frederik Hendrikbuurt.
Aan de hand van kaarten en foto's lichtte Ruud de ontwikkeling van deze buurten toe, van onbebouwde grond naar industrie en dichtbevolkte huisvesting.

In de Staatsliedenbuurt lag er een vuilnisbelt op het huidige Witteneiland. Plus een teerkokerij, met veel bodemvervuiling tot gevolg.
Voorheen stond er een kininefabriek op de plek van De Koperen Knoop.


In de 19e eeuw verdubbelde de bevolking van Amsterdam. Circa 45% bestond uit burgers met een eigen inkomen, zoals kleine zelfstandigen. Rond de 50% was los/vaste arbeider, zó arm dat een kwart hiervan van de bedeling leefde (alleen voor gezinnen, niet voor alleenstaanden), en woonde in de sloppen en gangen van de Jordaan.
Enkele welgestelde Amsterdammers binnen de kleine stedelijke elite (3%) bekommerden zich om de arme Jordanezen en bouwden via hun filantropische bouwmaatschappijen Concordia en Constantia gemeenschapshuizen. Arbeiders en hun gezinnen konden, hier in de Willemsstraat, onder voorwaarden, terecht.
Later kwamen er ook verenigingen van en voor arbeiders.

Vanaf 1857 betaalde de overheid het verplichte openbaar lager onderwijs. Het standsverschil tussen arme Jordanezen, burgers en tussenklassen bleef zichtbaar in de benaming van de scholen. Armenscholen werden School der Eerste Klasse genoemd, gevolgd door een nummer. De dure burgerscholen hadden een eigen naam, voorafgegaan door School der Derde Klasse. De tussenscholen waren School der Tweede Klasse, plus een Letter.
Aan de Lindengracht was de Bank van Lening te vinden naast een openbare lagere school, nog een kenmerk van armoede in die tijd.






 


 
Het Huiszittenweduwenhof, oftewel Karthuizerhof, huisvestte vanaf 1650 tot 1973 arme weduwen en ongetrouwde vrouwen.
Nu zijn het sociale huurwoningen.


De bleekvelden op het binnenterrein zijn inmiddels vervangen door mooie siertuinen met de oorspronkelijke waterpompen.
Het hof is gebouwd op een deel van het later verwoeste Karthuizerklooster (vanaf 1394). Op de nabijgelegen speelplaats kunnen na enig graafwerk nog knekels van het voormalige kloosterkerkhof gevonden worden.


"Schorumgang", Westerstraat













Standbeeld "Volksvrouw" van kunstenaar Henk Henriet op het Marnixplein, symbool van de daadkrachtige Jordanese vrouw tijdens de crisisjaren van de vorige eeuw.


Marnixstraat 19e eeuw: revolutiebouw met halve arbeiderswoningen

2024 Parkeergarage ónder de Singelgracht, een bijzonder staaltje bouwtechniek, zodat er minder auto's op straat geparkeerd hoeven te worden.

De rode beelden met boomstammen van kunstenaar Joep van Lieshout in het Frederik Hendrikplantsoen verwijzen naar de houtzaagmolens die vroeger in grote getale aanwezig waren in deze buurt.



 







In de tweede helft van de 19e eeuw werd onder het Plan Niftrik de stad uitgebreid en vernieuwd. Zo kwam onder andere de Frederik Hendrikbuurt tot stand. Aan de Nassaukade en hier in de Amaliastraat werden luxere panden neergezet.
Dit mooie gebouw met ronde uitbouw was een school in de Amsterdamse School-stijl, nu bestemd voor kinderopvang.


Op het Witteneiland heette de huidige De Wittenstraat voorheen de Beltweg, verwijzend naar de toenmalige vuilnisbelt.
Het bijzondere van de huidige nieuwbouw is dat het eerste bouwblok voor sociale verhuur is, met een riant uitzicht op de Kostverlorenvaart. De andere blokken zijn koopwoningen. Buurtgids Ruud heeft zich hier als toenmalig wethouder nog voor ingezet.



Van Beuningenplein, een bouwblok van 300 arbeiderswoningen, ontworpen door architect De Bazel.
Het gebouw werd "Fort van Sjako" genoemd omdat er zoveel arme Jordanezen naar toe verhuisden. Die benaming refereerde aan een huizenblok ("fort") van vier panden op de Elandsgracht waar Sjako in de 18e eeuw woonde en die zich niet volledig hield aan de sociale normen.






  Waar nu Filmhuis Cavia zit, was vroeger een schippersinternaat en het werd later gekraakt.
Hier tegenover zat het Wijkcentrum dat zich vanaf 1971 inzette voor verbetering van de kwetsbare wijk met slechte woningen van veelal particuliere eigenaars. De kraakbeweging was in die jaren zeer actief, andere resterende kraakinitiatieven zijn Zaal 100 en De Blauwe Duim waar gereedschap geleend kan worden.

Buurtgids Ruud wist oneindig veel te vertellen en kreeg een aandachtig gehoor.
Het was een geweldig interessante wandeling!

Wil je ook eens weten wat hij allemaal deelt met zijn toehoorders, dan kan je volgend voorjaar (weer) je kans grijpen!